DƏYMƏ, dəyməsin! - Ekoloqlar vəhşi heyvanların kəndlərə hücumunun insan amili ilə bağlı olduğunu bildirib

Havaların soyumasıyla vəhşi heyvanların kənd və qəsəbələrə, həmçinin insanlara hücumu da artır. Son günlərdə bir neçə belə hadisə yaşanıb. Quba rayonunun Xanagah kəndinə ayılar hücum edərək, sakinlərə məxsus inək və balasını yaralayıblar. Sakinlərin sözlərinə görə, kənd ərazisində və kəndə yaxın meşəlik ərazidə gəzmək artıq təhlükəli hal alıb. Qubanın Səbətlər kəndində də bir neçə gün əvvəl ayılar yerli sakinlərə məxsus heyvanları parçalayıb. Hadisə nəticəsində kənd sakinləri İsa Hüseynova məxsus camış və Sübhan Əhmədova məxsus inək tələf olub. Yerli sakinlərin sözlərinə görə, iki heyvanı tələf edən ayıların izləri kəndin daxilində də müşahidə olunur. Sakinlər təhlükə içərisində olduqlarını qeyd edirlər. Oxşar hadisələr Xaçmaz, Cəlilabad, Lənkəranda baş verib. Vəhşi heyvanlar, əsasən də çaqqal və canavarlar gah təsərrüfatlara hücum edir, gah da kənd sakinləri yaralayırlar. Məlumdur ki, “Qırmızı kitab”a adı salınmış heyvanlar toxunulmazdır və mühafizə olunurlar. Amma insanların təhlükə qarşısında qaldığı vaxtda, heyvanları zərərsizləşdirməmək qadağası əsassız görünür. Mütəxəssislərsə hesab edir ki, insan təbiətlə həmahəng yaşaya bilər. Bu, heyvanlardan daha çox insandan asılıdır. Biz ki şüurlu varlıqlarıq. Demək, vəhşi heyvanlardan qorunmağın, həmçinin onlara zərər vurmamağın yolunu, üsulunu da tapa bilərik.

- İnsanlar meşələrə, istirahət mərkəzlərinə çox gedir, ərzaq qalıqlarını atırlar təbiətə, guya ki, istirahət edirlər, amma təbiəti zibilləyirlər, özlərindən sonra nə qədər zir-zibil, qida tullantıları qoyub gedirlər. Oradakı restoranlar da ərzaq qalıqlarını, məişət tullantılarını, heyvan kəsimindən sonra içalatı və sair. açıq şəkildə hara gəldi, əsasən də dərələrə tullayırlar.  Meşə və dərələrdə bu cür tullantılar çoxdur. Bütün çay dərələri məişət tullantıları ilə doludur. Heyvanlar da yem axtarır və bu tullantılara gəlirlər. Dərə kənarları kəndlərin içində olduğundan təsərrüfatlara da hücum edirlər. Sakinlər də bəzən heyvanlarını açıb buraxırlar təbiətə, nəzarətsiz qoyurlar, vəhşi heyvanlar da onlara hücum çəkir, ovlayır. İnsanlar özü də heyvanları ovlayır. Bəzilərinin ətindən, bəzilərinin dərisindən istifadə etmək üçün.      

- Bəzi heyvanlara yem qoyulur. Əsasən otyeyən heyvanlara, bu da qış aylarında edilir, çünki qışda qalın qar örtüyü yem tapılmasını çətinləşdirir. Ətyeyənlərə də bəzən yem qoyulur, amma bu, daha çox qoruqlarda, mühafizə olunan Milli Parklarda edilir. Kimsə gedib dağda heyvanlar üçün ət – qida qoyası deyil. Yaz-payızda yem tapmaq asandır, qışda çətindir. Onu da müxtəlif üsulla həll edirlər.

- Araşdırma göstərib ki, insan əhalisinin yayılması və iqlim dəyişikliyi səbəbindən qida ehtiyatlarının qıtlığı kimi amillər vəhşi heyvanlar və insanlar arasında münaqişələrin artmasına səbəb olur. İspaniya Milli Tədqiqat Şurasının tədqiqatçısı Vincenzo Penteriani deyib ki, bu hücumlara böyük maraq var, lakin hücumların faktiki sayı çox azdır. Penterianinin həmmüəllifi olduğu 2023-cü il araşdırmasına görə, 1950-2019-cu illər arasında dünyada ətyeyən heyvanlar tərəfindən 5089 böyük hücum baş verib. İnsanlarla vəhşi təbiət arasındakı qarşıdurma artıq Avropa və ABŞ-də canavar populyasiyasını azaldıb, Cənub yarımkürəsində isə pələng alt növlərinin yox olmasına gətirib çıxarıb. İnsanlara ətyeyən hücumların arxasında müxtəlif səbəblər dayanır, bəzilərinin qarşısı alına bilər. Dişinin balasını və ya qida mənbəyini qoruması kimi təbii təcavüzə əsaslanan davranışların qarşısı bu heyvanları və onların yeməklərini uzaq tutmaqla alına bilər. İnsanları qida əldə etmək üçün bir vasitə kimi görən heyvanların insanlardan qaçma ehtimalı azdır, çünki düşərgələrdə tullantı və ya zibil qutuları ilə qidalana bilərlər. Bu heyvanlar instinktiv qorxu reaksiyasını itirdikləri üçün insanla münaqişəyə səbəb ola biləcək vəziyyətlərə daha çox girirlər. Məsələn, hücum edən ayıdırsa, vəziyyət çox vaxt onun insanlar tərəfindən öldürülməsi ilə başa çatır. ABŞ Balıq və Vəhşi Təbiət Xidmətinin qrizli ayıların bərpası üzrə koordinatoru, təqaüddə olan Kris Servheen bioloqlar və təbiəti mühafizəçilər arasında ümumi bir deyimi təkrarlayır: “Dolu ayı ölü ayıdır”. Ayı hücumlarının qarşısını almaq üçün bağların ətrafında elektrik hasarları quraşdırıla bilər. Milli parklarda insanların şəkil çəkdirməsi və ya heyvanlara yem verməsi tərəfindən təxribat törədilməsi halları da var. Bu hallar çox vaxt ehtiyat tədbiri olaraq heyvanların öldürülməsi ilə nəticələnir. Kaliforniyalı tədqiqatçı Kristin Uilkinson bildirir ki, nəhayət, heyvan insana öyrəşir, sonra isə onun başına pis işlər gəlir. Və bu bağı qurmaq istəyən insanlar çox vaxt bunun nəticələrini dərk etmirlər.

75 il ərzində bütün növ ətyeyənlərin insanlara hücumlarının saysız-hesabsız yaralanmaları araşdırdıqdan sonra Penteriani komandası hesab edib ki, insanlar fərqli hərəkət etsəydilər, hücumların 50 faizinin qarşısı alına bilərdi. Penterianinin həmmüəllifi olduğu 2017-ci ildə aparılan bir araşdırma, böyük ətyeyən heyvanların ətrafında riskli davranışların hücum ehtimalını artırdığını aşkar edib. Tədqiqat nəticəsində məlum olub ki, ən çox görülən riskli davranışlardan ikisi, valideynlərin uşaqlarını nəzarətsiz bir şəkildə çöldə oynamaq üçün tərk etməsidir. Bunun bir neçə səbəbi var. Son illərdə ətyeyən heyvanların qorunması və əhalinin bərpası səyləri təsirli olub. Yüksək gəlirli ölkələrdə şəhər ərazilərinin genişlənməsi daha çox narahatlıq doğurur. Servheen qeyd edib ki, şəhər yerlərindən kənd yerlərinə köçənlər çox vaxt vəhşi təbiətə hörmət etməyi bilmirlər. Bu, heyvanların aça bilmədiyi zibil qutularından istifadə etməmək kimi diqqətsiz davranışlarla nəticələnir. Nəticədə ətyeyən heyvanlar qida əldə etmək təhlükəsi ilə üzləşirlər. Ekspertlər hesab edirlər ki, iqlim dəyişikliyi bu münaqişələri daha da gücləndirir. ABŞ Balıq və Vəhşi Təbiət Xidmətindən Cen Miller deyib: "Resurslar azaldıqca, insanlar və ətyeyənlər daha tez-tez qarşılaşırlar və bu, daha çox münaqişə ehtimalı deməkdir". Bununla belə, mütəxəssislər heyvanların ərazidən çıxarılmasının həll yolu olmadığını deyirlər. Bunun səbəbi ondan ibarətdir ki, heyvanın populyasiyası sürətlə azala bilər və onu məhv olmaq dərəcəsinə gətirər. Əhali artımı nəzərə alınmaqla insan-vəhşi təbiət münaqişələri qaçılmaz görünə bilər, lakin onları həmişə minimuma endirmək mümkündür. Bölgənizdə yaşayan ətyeyənləri, onları cəlb edənləri və sizi həssas edə biləcək vəziyyətləri daha yaxşı başa düşmək yaxşı bir başlanğıcdır. Bu heyvanların insanlara öyrəşməsinin və yeməyə şərtlənməsinin qarşısını almaq ən böyük problemlərdən biridir. Bununla belə, icma səviyyəsində məlumatlı tədbirlər görülə bilər. ABŞ-nin bəzi ərazilərində “ayıya davamlı” zibil qutularından istifadə, heyvandarlıq fermalarının və ya həyətlərinin ətrafına elektrik çəpərlərinin çəkilməsi, heç vaxt çöldə yemək buraxılmaması və düşərgədə olduğu müddətdə ayı spreyindən istifadə kimi qoruyucu tədbirlər uğurla həyata keçirilir. Nəticə etibarı ilə, heyvanlarla qarşıdurmadan qaçmaq sərhədlər qoyaraq onlara hörmət etmək deməkdir. Dinc yanaşı yaşamaq mümkündür, lakin insanların dominant növ kimi buna nail olmaq üçün daha çox təşəbbüs göstərməsi lazımdır: “Ətyeyən heyvanlarla yanaşı yaşayan insanlara dəstək olmaq və onların birgə yaşaması üçün lazım olan əşyalarla təmin etmək olarsa, o zaman insanlar heyvanlarla dinc yanaşı yaşaya biləcək”.