Uşaqların yanında danışılmamalı olan mövzular onların emosional və zehni inkişafı baxımından son dərəcə vacibdir. Valideynlər olaraq, uşaqlarımızın yanında hansı mövzulara toxunduğumuza diqqət yetirməklə onların təhlükəsiz və sağlam mühitdə böyüməsinə töhfə verə bilərik.
Uşaqlar böyüklərin düşündüyündən qat-qat artıq şeyi dərk etməyə meyllidirlər. Onlar təkcə birbaşa özlərinə deyilənləri deyil, ətraflarında danışılanları da anlayırlar - hətta diqqət etmədiklərini zənn etdiyimiz anlarda belə.
Uşaqların yanında danışılan bəzi mövzular onların daxili aləmində dərin izlər buraxır. Xüsusilə maliyyə problemləri, böyüklər arasındakı münasibətlər və ya ailədaxili münaqişələr uşaqların emosional təhlükəsizlik hissinə mənfi təsir göstərir. Uşaqlar böyüklərin müzakirə etdiyi bu cür mövzuları anlamaqda çətinlik çəkir və özlərini narahat və ya güvənsiz hiss edirlər.
Valideynlər olaraq, uşaqlarımızın yanında dediklərimizə diqqət yetirmək onların sevgi dolu və təhlükəsiz mühitdə böyüməsinə kömək edir. Danışıqları uşağın yaşına uyğunlaşdırmaq və həssas mövzuları uşaqların olmadığı vaxtlarda müzakirə etmək sağlam ailə mühiti qurmaq baxımından vacibdir. Kiçik və ya məktəb yaşlı uşaqlar yanınızdaykən ünsiyyətdə nələrə diqqət etməli, nələrdən çəkinməli olduğunuz barədə bilməli olduğunuz əsas məqamlar bunlardır.
Sherg.az uşaqların yanında danışılmamalı və danışmalı olan mövzuları təqdim edir:
1. İnsanların bədəni
Böyüklər öz bədənləri və ya başqalarının bədəni haqqında mənfi danışdıqda, uşaqlar bunu hiss edir və bu mənfi mesajları daxilləşdirə bilərlər. Ailə və nikah terapevti Brianne Billups Hughes bildirir:
“Uşaqlar süngər kimidir, eşitdikləri hər şeyi özlərinə çəkirlər. Əgər böyüklərin özlərini tənqid etdiklərinə şahid olsalar, böyüdükdə özgüvən və bədən qavrayışı ilə bağlı problemlər yarana bilər.”
Təkcə mənfi deyil, həddindən artıq müsbət şərhlər də uzunmüddətli zərər verir. Bədən forması və ya çəki ilə bağlı tez-tez edilən təriflər uşaqlarda xarici görünüşlərinə qarşı həddindən artıq narahatlıq yaradır.
2. Valideyn və ya başqaları haqqında tənqidi fikirlər
Uşaqların yanında digər valideyn və ya insanlar haqqında pis danışmaqdan çəkinmək lazımdır. Bu cür söhbət birbaşa uşağa ünvanlansa da, sadəcə onun yanında edilsə də, fərqi yoxdur. Başqaları haqqında mənfi fikirlər eşitmək uşağın tərəf seçməli olduğunu və ya vəziyyəti düzəltməyin onun məsuliyyəti olduğunu düşünməsinə səbəb ola bilər ki, bu da onun təhlükəsizlik hissini sarsıdır.
Eyni zamanda, tənqid olunan valideynlə münasibətlər də zədələnə bilər; uşaq onu “kifayət qədər yaxşı deyil” kimi qavraya bilər. Bundan əlavə, uşaq valideynləri haqqında mənfi düşündüyünə görə özünü günahkar hiss edər.
3. Uşağı bacı-qardaşı ilə müqayisə edən fikirlər
Mütəxəssislər uşaqları bir-biri ilə müqayisə edən ifadələrdən uzaq durmağı tövsiyə edirlər. Bu cür müqayisələr bacı-qardaşlar arasında rəqabət yaradır və aralarındakı gərginliyi artırır. Bu, bizə intuitiv olaraq da məntiqli gəlir, çünki kin, qısqanclıq və güvənsizlik yaratdığını görmək mümkündür.
Üstəlik, bu yalnız mənfi deyil, müsbət müqayisələr üçün də keçərlidir - onlar da rəqabət yaradır. Uşaqları müqayisə etmək əvəzinə, hər birinin fərdi uğurunu dəstəkləyən, müsbət və şəxsi ifadələrdən istifadə etmək daha faydalıdır.
4. Böyüklərin maliyyə problemləri
Uşaq psixoloqu və valideyn kouçu Ann-Louise Lockhartın fikrincə, uşaqlar böyüklərin maliyyə məsələlərini tam anlamaq üçün hələ lazımi idrak alətlərinə malik deyillər. Buna görə də böyüklərin həyatındakı pul qaynaqlı stressləri eşitdikdə, öz nəticələrini çıxarır və çox vaxt “ən pis ssenarini” düşünürlər. Məsələn, vəziyyət o qədər ağır olmasa belə, ailənin evini itirəcəyini və ya yemək ala bilməyəcəyini zənn edə bilərlər. Bu qorxu artan narahatlığa, bəzi uşaqlarda isə yeni ayaqqabı və ya məktəb ləvazimatları kimi ehtiyaclarına görə özlərini “yük” kimi hiss etmələrinə və günahkarlıq duyğusuna səbəb ola bilər.
Bu, maliyyə vəziyyətiniz dəyişəndə uşaqları tam məlumatsız buraxmalı olduğunuz anlamına gəlmir. Sadəcə izahları aydın və qısa saxlayın, səs tonunuzu sakit tutun. Əgər maddi çətinlik yaşayırsınızsa, “daha düzgün seçimlər edə bilmək üçün büdcəyə əməl edirik” kimi bir izah adətən daha rahatladıcı olur.
5. Alkoqol və narkotik istifadəsini normallaşdıran mövzular
Mütəxəssislər xəbərdarlıq edirlər ki, uşaqlar ətrafdaykən alkoqol qəbulunu və ya narkotik istifadəsini “normallaşdıran və ya tərifləyən” söhbətlər bu maddələrə qarşı qeyri-sağlam münasibət formalaşdırır. Uşaqlar təsirə açıq olduqları üçün böyüklərin alkoqol və ya narkotiklərdən müsbət, hətta zarafatla da olsa danışdığını eşitmələri onlarda maraq və riskli davranışların yaranmasına səbəb ola bilər. Məsuliyyətli davranışı nümunə göstərmək və bu maddələri cəlbedici və ya zərərsiz kimi təqdim etməmək vacibdir.
Bəs uşaqların yanında hansı mövzuları danışmaq olar?
Digər tərəfdən, bəzi böyüklər elə mövzular var ki, uşaqlara zərər verəcəyini düşündükləri üçün onlardan qaçırlar. Halbuki mütəxəssislər bildirirlər ki, bu mövzular düşünülmüş və yaşa uyğun şəkildə ələ alındıqda uşaqlarla və ya onların yanında danışılması faydalıdır.
1. Sağlam fikir ayrılıqları
Valideynlər bütün mübahisələri qapalı qapılar arxasında həll etməli olduqlarını düşünə bilərlər, lakin bu həmişə doğru deyil. Əksinə, uşaqlar valideynlərinin fikir ayrılıqlarını hörmət çərçivəsində necə həll etdiyini görməklə öyrənə bilərlər.
Uşaqlar bilməlidirlər ki, hər zaman eyni fikirdə olmaya bilərik, amma bir-birimizi hər zaman sevirik. Qarşı tərəfə hücum etmədən ehtiyaclarımızı necə ifadə etdiyimizi görmələri, həmçinin bağışlamağı və mərhəmətlə barışmağı müşahidə etmələri vacibdir. Bununla belə, qışqırıq, təhqir və ya hörmətsiz davranışların olduğu mübahisələr uşaqların yanında edilməməlidir, çünki araşdırmalar bunun uşaqlara mənfi təsir göstərdiyini sübut edir.
2. Dürüst emosiyalar
Bir çox böyüklər uşaqların yanında hisslərini göstərməməyə və ya duyğularından danışmamağa çalışır. Halbuki uşaqların böyüklərin emosiyalarını sağlam yollarla necə idarə etdiyini görməsi çox önəmlidir. Yaşa uyğun şəkildə kədərli, narahat və ya məyus olduğunuzu paylaşmaqda problem yoxdur. Bu, daha geniş emosional spektrin normal olduğunu göstərir və uşaqların öz hisslərini ifadə etməyi və tənzimləməyi öyrənməsinə kömək edir. Eyni zamanda onların emosional zəka inkişafını dəstəkləyir.
3. Buraxılan səhvlər
Böyüklər uşaqların qarşısında mükəmməl görünmək məcburiyyətində deyillər. Səhv etdiyinizi etiraf etməkdən çəkinməyin. Öz səhvlərinizdən və onları necə aradan qaldırdığınızdan danışmaq uşaqlara dözümlülük və məsuliyyət hissini aşılayır.
4. Ümumilikdə pul mövzusu
Uşağınızın bütün maliyyə stressinizi bilməsini istəməyə bilərsiniz, amma pul mövzusu tabu olmamalıdır. Maliyyə anlayışlarını yaşa uyğun şəkildə müzakirə etmək dəyərli bir öyrənmə fürsətidir. Büdcələmə, qənaət, investisiya, borclar və məsuliyyətli xərcləmə barədə məlumat alan uşaqlar böyüdükcə sağlam maliyyə vərdişləri formalaşdırmağa daha meyilli olurlar. Əsas məqam onları böyüklərə xas pul stresinə məruz qoymamaqdır.
5. Cinsəllik və bədəndəki dəyişikliklər
Valideyn olaraq bu mövzulardan tamamilə qaça bilərsiniz, çünki onları narahat və ya erkən hesab edə bilərsiniz. Ancaq bu mövzuları inkişaf səviyyəsinə uyğun şəkildə təqdim etmək olduqca vacibdir. Razılıq, bədən üzərində nəzarət, əsas anatomiya, çoxalma və ya yetkinlik dövrü barədə məlumat vermək uşaqların bədənləri və münasibətlər haqqında sağlam anlayış formalaşdırmasına kömək edir.
Mövzu nə olursa-olsun, uşaqlarla və onların yanında necə ünsiyyət qurduğumuz onlarda qalıcı təsir yarada bilər. Buna görə də danışıq tərzinə və tona diqqətlə yanaşmaq çox önəmlidir. Sağlam münaqişə həlli, özünü qəbul etmə və emosional zəkanı nümunə göstərmək uşaqlara əsas həyat bacarıqları qazandıra bilər. Məqsəd uşaqları hər şeydən tam qorumaq deyil, istifadə olunan dil və ton vasitəsilə onların həm öyrənə, həm də özlərini güvənli hiss edə biləcəkləri balanslı mühit yaratmaqdır.
