Turab Rzayev: “Ankaranın nüvə proqramı həm enerji, həm də hərbi manevr məqsədilədir”
""Akkuyu"dan başqa AES layihələrimiz də var. Bunlarla bağlı danışıqlar davam edir. Çin və ABŞ-yə səfərlərimiz zamanı bu məsələni də müzakirə etdik".
Bu sözləri Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan çıxışı zamanı deyib. Ərdoğan bildirib ki, ABŞ ilə imzalanan saziş dinc nüvə enerjisi sahəsində əməkdaşlığa əsaslanır: "Nüvə enerjisindən təkcə elektrik enerjisi istehsalı üçün deyil, eyni zamanda tibb, kənd təsərrüfatı, tədqiqat kimi müxtəlif sahələrdə istifadə edəcəyik. Biz hökumət olaraq heç bir sahəni diqqətdən kənarda qoymadan yaxın 20-30 il ərzində enerji təhlükəsizliyimizi gücləndirməyə çalışırıq". Qeyd edək ki, “Akkuyu” AES Rusiyanın “Rosatom” şirkəti tərəfindən inşa edilir.
Politoloq Turab Rzayev deyib ki, Türkiyə Pakistandan nüvə silahı texnologiyasını əldə edib və bunlar alman və ABŞ kəşfiyyatına məlumdur. Ekspertə görə, İncirlik bazasında saxlanılan 200-ə qədər nüvə başlığı ikili kilidlə saxlanılır:
"Təhlükə anında Türkiyə onları ələ keçirə bilər. İranın, Səudiyyə Ərəbistanının, Misirin, hətta BƏƏ-nin nüvə proqramı olduğu halda, Türkiyənin belə proqramı olmadığını düşünmək ağıllı əlamət olmazdı. İkiqütblü dünyada yerini qoruya bilməyən Rusiya, təkqütblü Amerika hegoniyasındansa, çoxqütblü dünyanı üstün tutur. Ona görə də nüvə proqramını (istər sivil, istər hərbi) sağa-sola dağıdır. Arada həm də yeni biznesdən yaxşıca qazanır. Bildiyiniz kimi Türkiyənin ilk nüvə elektrik stansiyası Mersində Rusiya ilə əməkdaşlıq çərçivəsində tikilir. Planlandığı kimi alınsa, ilk blok bu il, digər üçü də 2028-ci ildə fəaliyyətə keçəcək. Tam potensialı ilə işləsə, stansiya Türkiyənin elektrik ehtiyacının 10 faizini qarşılayacaq. Bu çox möhtəşəm göstəricidir. Eyni zamanda Sinop və Kırklarelində də nüvə elektrik stansiyaları qurulmasına dair işlərin başlandığı bildirilir. Bəs necə olur ki, nüvə elektrik stansiyalarını Rusiya ilə tikən Türkiyə, ABŞ ilə mülki nüvə əməkdaşlıq müqaviləsi imzalayır. Bu anlaşma nəyi hədəfləyir?!".
Analitik hesab edir ki, bu sənəd ancaq memorandum səviyyəsindədir, yəni hələ məcburi öhdəlik daşımır:
"Detallar bəlli olmasa da, ümumilikdə yeni nüvə elektrik stansiyaları layihələrində ABŞ texnologiyasının istifadəsi, SMR inteqrasiyası, nüvə yanacağı tədarükü və saxlanma və personal mübadiləsini əhatə edir. Son günlərdə Prezident Ərdoğanın İranın uranın zənginləşdirilməsi prosesində yer alan bir çox şəxsin əmlakının dondurulması ilə bağlı Sərəncamı hadisələrin inkişaf istiqamətlərini daha aydın ortaya çıxarır. ABŞ Türkiyənin nüvə fəaliyyətini uzunmüddətli dövrdə idarə etmək və yaxud öz varlığını hiss etdirmək üçün bu mövzunu müzakirəyə çıxardı. Atom elektrik stansiyasında elektrik istehsal etmək üçün uranın 3-5 faiz səviyyədə zənginləşdirilməsi kifayət edir. Nüvə silahı əldə etmək üçün isə 90 faiz zənginləşdirilmə tələb olunur. Dünyada uranın 20 faizinin üzərində zənginləşdirilməsi artıq mülki istifadədən kənara çıxmaq kimi qəbul edilir. Uranın 60 faizə qədər zənginləşdirilməsi daha çətindir və uzun müddət tələb edir. 60 faizdən 90 faizə çıxmaq isə daha qısa müddətdə baş verə bilər. Türkiyədə hələ 3-5 faiz zənginləşdirilmiş uranla çalışacaq elektrik stansiyası hazır deyil. ABŞ Rusiya-Türkiyə əməkdaşlığının bu sahədə inkişaf etməsinə nəzarət edib, qarşısını almaq istəyir. Yəni Türkiyə illər sonra Rusiyanın iştirakı ilə nüvə silahı sahibi olduğunu elan etmək istəyəcəksə, bunun indidən yolunu kəsmək istəyir. Tramp bu prosesdə Türkiyə dəstəkçisi kimi görünsə də, məqsəd bəllidir. Yəni Türkiyə ABŞ üçün tam olaraq dost deyil, amma düşmən olmağı çox daha təhlükəlidir. Hələ üstəlik, nüvə silahına da sahib olarsa..".
