Sağlam uşaqlıq daha sağlam yetkinliyə çevrilir, bu da daha təhlükəsiz küçələr, daha ədalətli qurumlar, daha güclü iqtisadiyyat deməkdir
Bu gün sevgi ilə böyüyən, sərhədləri öyrənən, empati qura bilən və hüquq-məsuliyyət balansını mənimsəyən bir uşaq, sabah tıxacda daha sakit sürücü, iş yerində daha ədalətli idarəçi, qonşuluqda daha etibarlı insan, dövlət resurslarını istifadə edərkən daha vicdanlı vətəndaş olacaq
Son həftələrdə Instagram hesabında bu mövzuda bir video paylaşdım. Sonrası qan, tərlə, göz yaşı oldu. Qızğın bir müzakirə başladı, yüzlərlə insan izləmədən çıxdı, amma eyni qədər də “yaxşı ki, bu mövzuda danışdın, daha çox danışmalıyıq” mesajları gəldi. Bu tələbdən hərəkətlənərək, bu gün bu yazını yazıram. Daha çox danışmalıyıq. Sherg.az Türkiyəli hüquqşünas, vəkil Aslı Karataşın məqaləsini təqdim edir.
Uşaqların yaxşı böyüməsi yalnız ananın, atanı və ya ailənin dar çərçivəsinə sığa biləcək bir məsələ deyil; bu, bir cəmiyyətin gələcəyə dair ən böyük ortaq sərmayəsidir. Bu gün küçədə rastlaşdığımız bir uşağın təhlükəsindən, sabah o uşağın yetkin olaraq quracağımız dünyaya necə qatılacağından hər birimiz təsirlənirik. Yaxşı böyümüş, özünə güvənən, vicdanlı və məhsuldar bir nəsil yalnız valideynlərin deyil, uşağı olsun-olmasın hər kəsin həyatını birbaşa yaxşılaşdırır. Bu səbəbdən uşaqların inkişafını dəstəkləyən hər bir dövlət siyasəti, fərdi deyil, kollektiv bir məsələdir və əslində cəmiyyət rifahının sığortasıdır.
Yetkin məsuliyyətləri arasında şübhəsiz ki, öz gəlirini təmin etmək dayanır. Uzun iş saatları, nizamsız qrafiklər və “hər an əlçatan olma” gözləntisi valideynliyi icra etməyi mümkün olmayan bir çıxmaza sürükləyə bilər. Bəzi insanların uşaq sahibi olmama qərarının əsas səbəbi də məhz bu çıxış yolu ola bilər. Bu marafonda uşaqlarla keçirdikləri keyfiyyətli zaman azalır; qayğı, təhsil və emosional dəstək kimi əsas ehtiyaclar yorğunluq və zaman çatışmazlığı divarına dəyir. Bundan təsirlənən həm valideynlər, həm də uşaqlar olur. Nəticədə uduzan yalnız ailə deyil, bütün cəmiyyətdir. Çünki uşaqların yaxşı böyüməməsinin qiymətini illər sonra bərabər şəkildə bərabərsizlik, zorakılıq, asılılıq, iş gücü məhsuldarlığı və sosial ayrılma kimi sahələrdə ödəyirik.
Bu nöqtədə iş saatlarının valideyn xeyrinə tənzimlənməsi dövlət qaydaları bir “imtiyaz” deyil, cəmiyyətin ehtiyacı kimi nəzərdən keçirilməlidir. Elastik iş saatları, valideyn icazəsi, uzaqdan işləmə imkanları, məktəb saatlarına uyğun növbə planları və ya müəyyən dövrlərdə azaldılmış iş saatları kimi modellər uşağın qayğısını və inkişafını dəstəkləyərkən uzun müddətdə hər kəsin xeyrinə işləyir. Çünki sağlam uşaqlıq daha sağlam yetkinliyə çevrilir; bu da daha təhlükəsiz küçələr, daha ədalətli qurumlar, daha güclü iqtisadiyyat deməkdir.
Xüsusilə vurğulamaq istəyirəm ki, burada söhbət yalnız analığa aid qaydalar deyil, valideynlik qaydalarından gedir. Bu tətbiqlərin ünvanı yalnız qadınlar deyil, bütün uşaqlardır.
Tez-tez irəli sürülən etiraz, uşağı olmayan işçilərə haqsızlıq edilməsi ilə bağlıdır. Burada tərəzinin bir ucunda uşaq sahibi işçi, digər ucunda isə uşağı olmayan işçi yoxdur. Uşaq sahibi işçiyə verilən imkan, onun uşağına lazım olan qayğı göstərməsini təmin etmək üçündür; bu hüququn sahibi əslində işçi deyil, uşağın özüdür. Bərabərlik, hər kəsə eyni şeyi vermək deyil; ehtiyaca görə ədalətli tənzimləmə qurmaqdır. Yalnız təkərli kreslo istifadə edənlər üçün rampanın qurulması merdiven çıxanlara haqsızlıq sayılmaz. Cəmiyyətin məsuliyyəti məhz budur: bir qrupun ehtiyacını təmin etməklə hər kəsin ortaq həyatını yaxşılaşdırmaq.
Uşaqların yaxşı böyüməsi dövlət üçün faydalıdır, çünki uşaqlıqda qazandırılan dəyərlər, bacarıqlar və emosional dözümlülük bir şəxsin yalnız öz həyatını deyil, əlaqədə olduğu hər kəsin həyatını formalaşdırır. Bu gün sevgi ilə böyüyən, sərhədləri öyrənən, empati qura bilən və hüquq-məsuliyyət balansını mənimsəyən bir uşaq; sabah tıxacda daha sakit sürücü, iş yerində daha ədalətli idarəçi, qonşuluqda daha etibarlı insan, dövlət resurslarını istifadə edərkən daha vicdanlı vətəndaş olacaq. Əksinə, laqeyd, zorakılığa məruz qalmış, təhsildən məhrum və ya daim narahatlıq içində böyümüş bir uşaq yetkinlikdə qarşılaşacağı çətinlikləri; səhiyyədən sosial yardıma, təhsildən təhlükəsizliyə qədər bir çox sahədə dövlət xərci olaraq geri ödəyəcək. Yəni uşaqların necə böyüdüyü; cinayət nisbətlərindən iş gücü məhsuldarlığına, cəmiyyət sülhündən iqtisadi inkişafa qədər ortaq həyat keyfiyyətimizi müəyyən edir. Bu səbəbdən uşağın yaxşı böyüməsi “ailənin xüsusi işi” olmaqdan çıxaraq, cəmiyyətin gələcəyini birbaşa maraqlandıran dövlət faydasıdır; hər kəsin payı olan ortaq xeyirdir.
Toplumun uşağı olmayan qadınlara illərdir göstərdiyi ayrı-seçkilik və təzyiq də bu ədalətsizlik hissini artıran səbəb olur. Çox qadın üçün uşaqsız olmaq, bilinçli seçim və ya həyatın axışı içində yaranmış bir vəziyyət olsa da, sosial mühitdə əksiklik, eqoizm və ya “yarımçıq” kimi etiketlərlə qarşılanır; ailə toplantılarında işarə ilə sorğuya çəkilir, iş yerində “cavabdehlik yoxdur” fərziyyəsi ilə əlavə yük altında qalır. Bu görünməz təzyiq, təbii olaraq “analığa verilən hər ayrı hüquq mənə qarşı işləyir” hissini gücləndirə bilər. Amma yuxarıda qeyd etdiyim kimi, burada söhbət analığa verilən hüquq deyil, uşaqlara verilən hüquqdan gedir. Uşaq sahibi olsun-olmasın bütün qadınların və işçilərin müəyyən edilmiş insan şərtlərinə uyğun işləyə biləcəyi bir sistem bu narahatlıqların qarşısını alar.
Qısaca, uşaqları böyütmək fərdi seçim ola bilər, amma uşaqların yaxşı böyüməsi kollektiv məsuliyyətdir. Bu məsuliyyətin birinci tərəfi əlbəttə dövlət, sonra işəgötürən qurumlardır. Amma həm dövlət, həm də qurumları təşkil edən insanlar və bazadan gələn tələblərdir. İş həyatını uşaqların ehtiyaclarını nəzərə alaraq tənzimləmə tələbi hamımızdan gəlməlidir; bu məsuliyyətin hamımıza aid olduğunu bir daha vurğulamaq istəyirəm. Bu məsələyə “hansı cəmiyyətdə yaşamaq istəyirik və belə cəmiyyəti necə əldə edə bilərik” perspektivindən baxsaq, cavabın hamımız üçün ortaq olduğunu görərik.
